آیا شاخص توده بدنی(BMI) ابزار مناسبی برای بررسی سلامتی افراد است؟ 

شاخص توده بدنی یا همان Body mass index (BMI) یکی از شاخص هایی است در بسیاری از مراکز سلامتی برای بررسی میزان و وضعیت سلامتی افراد ازآن آستفاده می شود . 

اما بسیاری معتقدند که این ابزار برای بررسی جنبه های مختلف سلامتی ابزاری نادقیق بوده و نمی تواند شاخصی ازمیزان سلامتی افراد جامعه باشد.

BMI چیست؟

BMI یک شاخص ریاضی است که در سال 1832 توسط یک ریاضی دان بلژیکی به نام لامبرت کووتلت ابداع شد. این دانشمند این شاخص را برای ارزیابی سریع میزان چاقی و اضافه وزن افراد طراحی نمود، تا دولت با استفاده از آن بتواند میزان خطرات سلامتی افراد جامعه را بررسی کرده و بتوانند برنامه ریزی های مناسب را در این خصوص انجام دهند. نکته جالب توجه در این خصوص این است که این دانشمند همان زمان اعلام کرد که این شاخص برای ارزیابی وضعیت کلی یک جامعه مناسب بوده و برای ارزیابی وضعیت تک تک افراد نمی تواند مناسب باشد.

نحوه محاسبه این شاخص به این صورت است که برای به دست آوردن آن باید وزن فرد به کیلوگرم را بر میزان قد فرد به متر به توان دو تقسیم کرد:BMI=weight(kg)lheght(m)²

                                                                                     

در این شاخص اعداد زیر 18 به عنوان افراد لاغر افراد بین 18 تا 24 به عنوان افراد عادی، افراد بین 25 الی 29 افراد دارای اضافه وزن و افراد بالای 30 به عنوان افراد چاق در نظر گرفته می شوند.

آیا BMI شاخص مناسبی از سلامتی است؟

اگر چه گفته می شود این ابزار نمی تواند نشان دهنده وضعیت سلامتی افراد جامعه باشد اما مطالعات نشان داده اند خطر ابتلا به بیماری های مزمن با داشتن BMI زیر 18 و بالای 30 افزایش می یابد.

برای مثال یک مطالعه در سال 2017 به بررسی 103 هزار مورد مرگ پرداخت و نتایج آن ها نشان داد، افرادی که دارای BMI بالای 30 بودند 1.5 تا 2.7 برابر بیشتر در خطر مرگ زودرس قرار داشتند.

این نتایج برای افراد دارای BMI زیر 18 هم صادق بود به طوری که یک مطالعه نشان داد افرادی که دچار کمبود وزن و BMI زیر 18 هم بودند، به طور متوسط 6.7 سال زودتر از افرادی که دارای BMI نرمال بودند دچار مرگ می شدند.

علی رغم این تحقیقات بسیاری از متخصصان حوزه سلامت عنوان می دارند که از این شاخص می توان برای بررسی سطح کلی سلامت یک فرد استفاده نمود ولی نباید این ابزار تنها ابزار برای بررسی میزان سلامت در افراد استفاده شود.

نکات منفی BMI:

• در نظر نگرفتن سایر جنبه های سلامتی:  

این شاخص فقط به ما می گوید که آیا یک شخص چاق است یا لاغر و اطلاعات زمینه ای دیگر مانند سن، جنس، ژنتیک نحوه زندگی سابقه مصرف دارو .. را در نظر نمی گیرد. با در نظر گرفتن BMI به عنوان تنها شاخص سلامتی ما از فاکتور های مهم دیگری مانند کلسترول خون، قند خون میزان و نحوه ضربان قلب، میزان شاخص های عفونی غافل می شویم و تخمین اغراق آمیزی را از سلامت فرد به دست می آوریم.  یا برای مثال علی رغم اینکه آقایان به طور معمول میزان عضله بیشتری نسبت به خانم ها دارند این فرمول برای هر دوی آن ها یکسان بوده و از روش مشابهی برای محاسبه BMI استفاده می کند. همچنین با افزایش سن میزان درصد چربی افراد افزایش می یابد و حتی بسیاری از مطالعات نشان داده اند که داشتن BMI بین 23 الی 29 در افراد سالخورده می تواند از این افراد در برابر مرگ زودرس دفاع نماید. همچنین استفاده از این شاخص در ورزشکاران نیز می تواند باعث خطای محاسباتی شود. برای مثال شما فرد ورزشکار وزنه بردار یا بدنسازی رادر نظر بگیرید که 175 سانت قد و 90 کیلو وزن دارد و غالب این وزن نیز وزن عضلانی است. حالا برای این فرد شاخص BMI بالای 30 به دست می آید که در طبقه بندی افراد چاق در نظر گرفته می شود. به طور کلی استفاده از این شاخص به عنوان تنها شاخص سلامتی و نادیده گرفتن سایر فاکتورها نمی تواند ابزار درستی برای بررسی سطح سلامتی فرد باشد.

• عدم در نظر گرفتن میزان و نحوه توزیع چربی بدن: اگر چه میزان بالای BMI نشان دهنده سطح سلامت پایین تر و درصد بالای چربی است اما ناحیه توزیع چربی فاکتور مهم تری است. برای مثال توزیع چربی در ناحیه شکمی یا به اصطلاح چربی سیبی شکل بسیار خطرناک تر از توزیع چربی در ناحیه لگن و ران و یا چربی گلابی شکل است. شاخص BMI نیز نمی توان نحوه توزیع چربی را اندازه گیری نماید بنابراین  نمی تواند شاخص خوبی هم برای ارزیابی سلامتی افراد باشد.

• عدم تعمیم پذیری برای همه جوامع و نژادها:علی رغم اینکه در سراسر دنیا از این شاخص استفاده می شود اما به نظر میرسد تعمیم پذیری آن برای همه جوامع امکان پذیر نیست . برای مثال یک تحقیق نشان داد مردمان آسیایی نسبت به سفید پوست های غربی خود در BMI با عدد کمتری دچار ابتلا به بیماری های مزمن قلبی می شود. 
• بیان ژن:

این رژیم موجب تولید ژن های مرتبط با طول عمر بالا و مقابله کننده با انواع بیماری ها در بدن می شود.

جایگزین ها:

• شاخص دورشکم:

تعریف: بزرگترین ناحیه دور شکم در زنان بالای 85 سانتی متر و در مردان بالای 101 سانتی متر نشان دهنده میزان چربی بالا و چاقی در افراد است.

مزایا: امکان ارزیابی بسیار ساده و بدون نیاز به هیچ وسیله ای.

معایب:عدم در نظر گرفتن انواع شکل های چاقی (سیبی شکل در مقابل گلابی شکل)

• شاخص دور شکم به دور لگن:

تعریف:از تقسیم بزرگترین ناحیه شکم به بزرگترین ناحیه لگن به دست می آید و شاخص بالای هشت دهم برای زنان و 95 صدم برای مردان نشان دهنده میزان بالای چربی و وجود خطرات سلامتی است.

مزایا:اندازه گیری آسان تنها با استفاده از یک متر و ماشین حساب

    معایب:عدم در نظر گرفتن انواع شکل های چاقی (سیبی شکل در مقابل گلابی شکل)

• درصد چربی :

میزان نسبی چربی بدن به کل وزن بدن را درصد چربی بدن می گویند.

مزایا:این شاخص دقیقا میزان توده چربی و بدون چربی بدن را محاسبه کرده و ابزار دقیق برای بررسی شاخص های سلامتی فراهم می آورد.

معایب:سختی اندازه گیری و نیاز به ابزار.

بررسی های آزمایشگاهی:

این روش شامل انواع آزمایشات شاخص های خونی و سایر اندام ها می شود.

مزایا: دقیق ترین اطلاعات از شاخص های سلامتی افراد به دست آمده و اتکایی به میزان چربی و وزن وی ندارد.

معایب:زمان بر بودن اندازه گیری، گران قیمت بودن و در دسترس نبودن آن.

برخی منابع مورداستفاده:

• Zierle-Ghosh, Asia, and Arif Jan. "Physiology, body mass index." (2018).
• Klatsky, Arthur L et al. “Body Mass Index and Mortality in a Very Large Cohort: Is It Really Healthier to Be Overweight?.” The Permanente journal vol. 21 (2017): 16-142.
• Borrell, Luisa N, and Lalitha Samuel. “Body mass index categories and mortality risk in US adults: the effect of overweight and obesity on advancing death.” American journal of public health vol. 104,3 (2014): 512-9. doi:10.2105/AJPH.2013.301597

• Nuttall, Frank Q. “Body Mass Index: Obesity, BMI, and Health: A Critical Review.” Nutrition today vol. 50,3 (2015): 117-128. doi:10.1097/NT.0000000000000092
• Lee, Jane J et al. “Prediction of Android and Gynoid Body Adiposity via a Three-dimensional Stereovision Body Imaging System and Dual-Energy X-ray Absorptiometry.” Journal of the American College of Nutrition vol. 34,5 (2015): 367-77. doi:10.1080/07315724.2014.966396

• Zheng, Wei et al. “Association between body-mass index and risk of death in more than 1 million Asians.” The New England journal of medicine vol. 364,8 (2011): 719-29. doi:10.1056/NEJMoa1010679